Câu chuyện đầu tư: Có nên chơi chứng khoán phái sinh?

Thứ Ba, 31/05/2022, 14:51, (GMT+7)

Có nên chơi chứng khoán phái sinh là câu hỏi nhiều nhà đầu tư quan tâm khi bắt đầu tìm hiểu các thị trường đầu tư. Liệu đây có phải kênh đầu tư giảm rủi ro, tạo lợi nhuận hai chiều, dễ dàng hơn thị trường cổ phiếu?

Bài viết của DCV Invest sẽ giúp nhà đầu tư hiểu hơn về loại hình đầu tư cũng như có nên chơi chứng khoán phái sinh hay không?

Chứng khoán phái sinh là gì?

Kể từ khi giao dịch đầu tiên về hợp đồng tương lai chỉ số VN30 diễn ra tại Việt Nam vào năm 2017, chứng khoán phái sinh đã tăng trưởng mạnh mẽ và ngày càng sôi động với số tài khoản giao dịch phái sinh đạt 973.155 tài khoản từ cuối tháng 4/2022.

Với nhiều ưu điểm như tỷ lệ đòn bẩy cao, biến động giá lớn, giao dịch linh hoạt và liên tục, tính thanh khoản cao… chứng khoán phái sinh đang thu hút nhiều nhà đầu tư. Tuy nhiên, bên cạnh đó có không ít rủi ro như chiến lược đầu cơ, yêu cầu ký quỹ, mua/bán quá nhiều trong ngày tác động đến tâm lý nhà đầu tư (NĐT).

Tham khảo:

phái sinh hàng hóa là gì

giờ giao dịch phái sinh

Khái niệm chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh là một dạng giao dịch hợp đồng tài chính liên quan đến mua/bán tài sản cơ sở, được thiết lập giữa bên mua và bên bán vào một thời điểm xác định trong tương lai.

Trong thời gian tồn tại hợp đồng, giá trị chứng khoán phái sinh không cố định mà biến động dựa theo biến động của giá tài sản cơ sở.

Nếu thị trường hàng hóa phái sinh sử dụng tài sản cơ sở là các mặt hàng thiết yếu như nông sản, nông nghiệp, kim loại, năng lượng và ra đời từ rất sớm thì từ 2007 – 2009, giao dịch hợp đồng quyền chọn trên cổ phiếu đầu tiên mới diễn ra. Đến năm 2017, giao dịch hợp đồng tương lai bộ chỉ số VN30 đánh dấu chính thức sự ra đời của chứng khoán phái sinh tại Việt Nam.

Hiện nay, bên cạnh hàng hóa cơ sở là chỉ số VN30, thị trường chứng khoán phái sinh có sự góp mặt của hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm và kỳ hạn 10 năm. Tuy nhiên, 2 sản phẩm hợp đồng tương lai trái phiếu này hiện chưa cho phép NĐT cá nhân tiếp cận.

Phân loại chứng khoán phái sinh

Thị trường chứng khoán phái sinh có các loại hình hợp đồng sau:

Hợp đồng kỳ hạn (Forward): là hợp đồng thỏa thuận mua bán tài sản cơ sở ở thời điểm xác định trong tương lai, mức giá được định ngay tại thời điểm ký hợp đồng.

Hợp đồng tương lai (Future): là hợp đồng mua bán tài sản cơ sở theo một mức giá chuyển giao tài sản cơ sở đó tại thời điểm có hiệu lực trong tương lai.

Hợp đồng quyền chọn (Option): là hợp đồng mua bán cho phép người nắm hợp đồng có quyền mua/bán một tài sản cơ sở trong tương lai với mức giá định trước.

Hợp đồng hoán đổi (Swap): là hợp đồng giữa hai bên trong đó hai bên trao đổi dòng tiền này đổi lấy dòng tiền khác của bên kia.

Tuy nhiên hiện nay, tại thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam mới chỉ có sản phẩm duy nhất là hợp đồng tương lai với tài sản cơ sở là chỉ số cổ phiếu VN30 và HNX30 cho phép NĐT cá nhân tiếp cận.

So sánh chứng khoán phái sinh với chứng khoán thông thường

Có 3 điểm khác biệt cơ bản giữa chứng khoán phái sinh và chứng khoán thông thường:

Đáo hạn: mỗi hợp đồng tương lai trong giao dịch chứng khoán phái sinh có một thời gian đáo hạn, trong khi cổ phiếu có thể nắm giữ lâu dài. NĐT cần tính toán thời gian đáo hạn phù hợp với kế hoạch đầu tư.
Số tiền đầu tư ban đầu: ở thị trường chứng khoán cơ sở, để mua cổ phiếu, NĐT phải nộp đủ tiền trước khi giao dịch. Ở thị trường chứng khoán phái sinh, NĐT chỉ cần nộp đủ mức ký quỹ yêu cầu để tham gia mua/bán mà không cần trả đủ trước toàn bộ số tiền.

Mức ký quỹ trong chứng khoán phái sinh đóng vai trò như khoản cọc đảm bảo hai bên tham gia hợp đồng thực hiện nghĩa vụ. Tỷ lệ ký quỹ của từng loại hợp đồng khác nhau và được quy định minh bạch tại các trung tâm lưu ký.

Cơ chế thanh toán hàng ngày: khi tham gia chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi, lỗ mỗi ngày.

Cụ thể, nếu tài khoản chứng khoán phái sinh lỗ ròng, NĐT cần thanh toán số lỗ phát sinh chậm nhất 9h sáng hôm sau. Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh có lãi, NĐT sẽ nhận được số lãi phát sinh sau 11h sáng hôm sau.

NĐT tham khảo bảng so sánh chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh sau đây:

Đặc điểm	Chứng khoán cơ sở	Chứng khoán phái sinh
Khối lượng phát hành/niêm yết	Có giới hạn (tùy thuộc tổ chức phát hành)	Không giới hạn
Bán khống	Bị cấm hoặc hạn chế	Có thể tham gia vị thế bán không cần tài sản cơ sở
Số tiền cần có để giao dịch	NĐT cần nộp đủ tiền mua chứng khoán để bắt đầu giao dịch	NĐT chỉ cần nộp đủ ký quỹ để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán trong tương lai
Thời điểm thanh toán	Ngay sau giao dịch	Tại một thời điểm xác định trong tương lai
Ngày giao dịch đầu tiên	Được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán	Ngày đầu tiên mã HĐ được niêm yết. Mã HĐ tương lai cũ đáo hạn sẽ tự động hủy niêm yết và được thay thế bằng mã HĐ tương lai có thời gian đáo hạn mới
Mã giao dịch	Mỗi mã giao dịch tương ứng với từng loại cổ phiếu/trái phiếu/chứng chỉ quỹ niêm yết	Mỗi HĐ có nhiều mã giao dịch. Mỗi mã giao dịch tương ứng với một tháng đáo hạn
Chu kỳ thanh toán	T+3 (NĐT chỉ có thể bán sau 3 ngày kể từ khi mua cổ phiếu)	T+0 (lãi /lỗ xác định ngay trong ngày, mua bán liên tục, NĐT buộc phải đạt mức ký quỹ duy trì để tiếp tục nắm giữ vị thế)

So sánh chứng khoán phái sinh và hàng hóa phái sinh

Cùng là thị trường phái sinh, giao dịch các hợp đồng mua/bán giá trị tài sản cơ sở, chứng khoán phái sinh và hàng hóa phái sinh có nhiều điểm tương đồng nhưng cũng có những khác biệt.

Nội dung	Chứng khoán phái sinh	Hàng hóa phái sinh
Hàng hóa cơ sở	Chỉ số VN30, HNX30	Các mặt hàng thiết yếu thuộc 4 nhóm: nông nghiệp, công nghiệp, năng lượng, kim loại
Quy mô	Quy mô hẹp hơn	Quy mô rộng, trên toàn thế giới thông qua các sàn giao dịch quốc tế liên thông
Mức ký quỹ	Tùy theo quy định của từng công ty chứng khoán phái sinh	Tùy theo từng loại hàng hóa giao dịch
Biến động giá	Thay đổi theo biến động giá của thị trường chứng khoán cơ sở, khó nắm bắt, thậm chí không tuân theo biến động giá của thị trường cơ sở ở một số thời điểm	Giá biến động không quá xa so với giá thành sản xuất của nông dân, quản lý vốn tốt và đầu tư dài hạn, dễ nắm được quy luật và dễ chiến thắng
Điểm giống nhau	Giao dịch 2 chiều, mua/bán liên tục trong ngày Chốt lời ngay cả thị trường cơ sở giảm điểm Có sự tham gia của sàn giao dịch hàng hóa như một đảm bảo giảm rủi ro

Có nên chơi chứng khoán phái sinh

Để quyết định có nên chơi chứng khoán phái sinh, NĐT có thể xem xét các ưu điểm và nhược điểm của thị trường này như sau:

Ưu điểm

Đòn bẩy cao: chỉ với một lượng tiền ký quỹ thấp hơn giá trị hợp đồng, NĐT đã có thể mở vị thế giao dịch. Nhờ tỷ lệ đòn bẩy cao, hợp đồng tương lai mang đến cho NĐT số lãi nhận được lớn hơn nhiều so với đầu tư cổ phiếu.
Mua bán liên tục trong ngày: giao dịch chứng khoán phái sinh mua bán trong ngày (T+0) trong khi chứng khoán cơ sở phải chờ 2 ngày (T+2) để cổ phiếu về tài khoản mới có thể bán. Điều này cho phép NĐT có thể đóng/mở vị thế bán liên tục trong phiên và tìm kiếm lợi nhuận trên mọi biến động thị trường.

Chốt lời ngay cả khi thị trường giảm điểm: chỉ cần đáp ứng đủ lượng ký quỹ để mở vị thế bán, dự đoán đúng xu hướng tăng hoặc giảm của thị trường, NĐT đã có thể chốt lời từ việc bán hợp đồng tương lai, ngay cả thị thị trường giảm.

Đây cũng là ý nghĩa của của thị trường chứng khoán phái sinh là giúp nhà đầu tư phòng hộ rủi ro (Hedging). Thông thường, NĐT nắm giữ nhiều hàng cơ sở thường chọn vị thế Short để phòng hộ danh mục và ngược lại. Bằng cách bán khống hợp đồng tương lai, NĐT vẫn kiếm được lợi nhuận dù thị trường cơ sở trên đà giảm điểm.

Rủi ro

Không có thị trường đầu tư nào không tiềm ẩn rủi ro, thị trường chứng khoán phái sinh cũng không ngoại lệ.

Biến động giá lớn: đây là lợi thế nhưng cũng là rủi ro. Tỷ lệ đòn bẩy cao (gấp tới 6 lần thị trường cơ sở) là con dao hai lưỡi. Khi xu hướng thị trường đi ngược vị thế của nhà đầu tư sẽ gây ra khoản lỗ lớn trong thời gian ngắn, NĐT sẽ rất dễ “cháy” tài khoản nếu thiếu tính kỷ luật khi đầu tư.
Bổ sung ký quỹ kịp thời: nếu trong phiên giá biến động ngược chiều kỳ vọng, NĐT cần bổ sung mức ký quỹ nhanh chóng để tránh bị đóng bớt hợp đồng và đưa tài khoản về mức an toàn.

Kinh nghiệm để đầu tư chứng khoán phái sinh hiệu quả

Ra đời như một công cụ phòng hộ cho thị trường cơ sở, nhiều NĐT lựa chọn chứng khoán phái sinh như cách giảm bớt tác động khi thị trường cơ sở giảm điểm.

Có nhiều chiến thuật để đầu tư chứng khoán phái sinh, tuy nhiên, yếu tố quan trọng là kinh nghiệm cũng như tâm lý ổn định của NĐT, không bị lo sợ khi thị trường biến động mạnh. Đồng thời, NĐT cần chọn điểm Long/Short phù hợp cũng như có những dự đoán chính xác để có thể chiến thắng ở thị trường phái sinh.

Bao nhiêu vốn chơi chứng khoán phái sinh

Trung tâm lưu ký chứng khoán, mức ký quỹ ban đầu quy định là 13%. Tuy nhiên, để giảm phiền hà cho nhà đầu tư khi cuối ngày HĐTL giảm giá và NĐT phải bổ sung ký quỹ, các công ty chứng khoán thường yêu cầu mức ký quỹ cao hơn mức tối thiểu này.

Do đó, mỗi công ty chứng khoán có quy định khác nhau về mức ký quỹ ban đầu để mở vị thế và bắt đầu giao dịch. Mức vốn ban đầu từ 15.000.000 – 20.000.000 vnđ tùy theo công ty chứng khoán.

Ví dụ, tại VNDIRECT, mức ký quỹ ban đầu là 13,5% và tỷ lệ ký quỹ giữ tài khoản mức an toàn là 80%. NĐT cần ký quỹ tổng cộng 16,875% giá trị hợp đồng để tham gia giao dịch. Nếu bạn đặt mua hợp đồng tương lai với 900 điểm: số tiền cần để mở vị thế là: 900*100.000 *16,875% = 15.1870.000 vnđ để bắt đầu mua/bán hợp đồng.

Ví dụ, tại HSC, để bắt đầu tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh, NĐT cần nộp mức ký quỹ ban đầu tối thiểu là 20.000.000 vnđ.

Trên đây, DCV Invest đã cung cấp cho quý NĐT những thông tin cơ bản nhất về thị trường chứng khoán phái sinh.

Hy vọng, những thông tin này đã giúp quý NĐT có cái nhìn tổng quan cũng như có được câu trả lời cho băn khoăn có nên chơi chứng khoán phái sinh. Mọi thông tin cần tư vấn thêm về thị trường phái sinh, vui lòng liên hệ DCV Invest để được giải đáp thấu đáo.

LIÊN HỆ